Wystawa 2013: Kapliczki w Sierczy

Kapliczki w Sierczy

Tematem przewodnim wystawy podczas V Pikniku w Sierczy były kapliczki i krzyże przydrożne. Na co dzień mijamy je obojętnie, ale gdy tylko przystaniemy na chwilę, zobaczymy, że są to niewielkie świadectwa naszej kultury, takie mini-muzea, noszące w sobie opowieść o tym, co było dla ludzi ważne, w co wierzyli, czego się bali.

Zapraszamy na wędrówkę śladem sierczańskich kapliczek.

 Pieta w Sierczy
Niezwykłe umiejętności Józefa Markowskiego, górnika, twórcy Kaplicy Św. Kingi w Kopalni Soli w Wieliczce, znane były nie tylko jego przełożonym w kopalni, ale także sąsiadom i przyjaciołom. Mieszkańcy rodzinnej wsi Siercza, zamówili u niego przydrożną figurę – Pietę. Kapliczka miała powstać dla uczczenia początku XX wieku. Zamówiono ją w roku 1900.
Artyście pozowała żona Józefa i 14-letni syn Franciszek. Gotowa rzeźba początkowo wzbudzała kontrowersje wśród mieszkańców Sierczy, gdyż wyraźnie zrywała z kanonami ikonografii. W przedstawieniu Markowskiego Chrystus nie leżał na kolanach Matki Boskiej, tylko spoczywał u Jej stóp, lekko opierając się na swej Matce. Markowski odpowiadał: „Jakże to być może, żeby wymizerowana Matka Boska mogła udźwignąć na kolanach 30-letniego Syna swojego?” Swoiste pojmowanie sztuki spowodowało, iż wszystkie dzieła Markowskiego są oryginalne i bardzo bliskie odbiorcom.
Pieta została ustawiona na postumencie przy drodze wiodącej przez wieś. Postać Matki Bożej opiera się o Krzyż, który dodatkowo akcentuje całość fundacji. Kapliczka jest umieszczona na dwóch kamiennych stopniach, w celu wyeksponowania postumentu. Na nim widnieje napis: „Ku uczceniu 19-to wiekowej rocznicy narodzenia Jezusa Chrystusa Gmina Siercza w roku 1901”.
Figurę otacza metalowy płotek, ufundowany w ostatnim dziesięcioleciu, gdyż poprzedni uległ zniszczeniu w wyniku uderzenia przez samochód.
Źródło: www.kapliczkiprzydrożne.blogspot.com, M. Hanika., Wieliczka – siedem wieków polskiej soli, Warszawa, 2001; J. Piotrowicz, B. Krasnowolski, Siercza. Dach Wieliczki. Monografia wsi, Siercza 2005.

Barokowa kapliczka z rzeźbą Chrystusa (XVII wiek) przy domu rodziny Młynków z Sierczy

Ludwik Młynek urodził się 19 sierpnia 1864 r. w Sierczy jako ostatnie dziecko Wojciecha Młynka, świadka rzezi galicyjskiej i Reginy Stolarczykównej, „na Młynkówce”, należącej do ich rodziny od niepamiętnych czasów. Umiejętność czytania i pisania zawdzięczał córce sąsiadów, Wiktorii Michalikównej. Od dziesiątego roku życia uczęszczał do wielickiej szkoły „na Bednarce”, następnie zaś do Szkoły Wydziałowej. W latach 1880-1888 uczył się w gimnazjum im. Św. Anny w Krakowie. Młody Młynek, jak większość ówczesnych, garnących się do wiedzy chłopskich synów, ucząc się zarabiał na swe utrzymanie jako korepetytor. Niezwykle bogaty w wydarzenia był dlań rok 1889. Po maturze odbył roczną służbę wojskową, rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego i ożenił się – 6 października – z Anną Oprychówną, pochodzącą – jak on – ze starej, sierczańskiej rodziny. Świadkami na ślubie byli radca prawny Stanisław Strzelecki oraz pierwszy nauczyciel pana młodego z wielickiej Szkoły Wydziałowej, Maciej Rembacz.

Studiował na uniwersytecie w Krakowie, następnie kontynuował studia językoznawcze na uniwersytetach Wiednia (1891/1892) i Grazu. Po skończeniu nauki pracował w gimnazjach w Wadowicach (1893-1895), Krakowie (gimnazjum im. Sobieskiego, 1895-1896), Buczaczu (1896-1898), Tarnowie (1898-1914). Na czas wojny powrócił do swej rodzinnej Sierczy, gdzie pozostawał już na stałe. W wieku pięćdziesięciu lat, jako porucznik rezerwy powołany został w lutym 1915 r. do austriackiego wojska. W II Rzeczypospolitej podjął najpierw pracę w II Szkole Realnej w Krakowie, zaś od roku 1919/1920 w państwowym gimnazjum w Wieliczce, utworzonym w 1910 r. Tu – mieszkając w Sierczy, we własnym domu „Pod lipkami” – pracował do roku 1927, gdy przeszedł na emeryturę. Zmarł w okresie okupacji hitlerowskiej, 28 sierpnia 1941 r. Wraz z żoną (zmarłą po wojnie, 15 stycznia 1955 r.) pochowany jest w rodzinnym grobie na cmentarzu w Wieliczce.

Obok pracy dydaktycznej z młodzieżą – wiele publikował. Były to zarówno liczne rozprawy teoretyczne z dziedziny wychowania dzieci i młodzieży (Jak u nas wyzyskać najlepiej znajomość czytania i pisania nabytą w szkole ludowej, 1897; Nauka języka niemieckiego w I klasie polskich szkół średnich w Galicji, 1910; Praca fizyczna jako czynnik wychowawczy, 1914; Zarys organizacji polskiego szkolnictwa, 1926; Wspólność i rozłączność w wychowywaniu dziewcząt i chłopców, 1927; Wychowanie człowieka, pierwszy okres jego fizycznego i umysłowego rozwoju, 1938) i roli religii w edukacji społeczeństwa, jak studia o charakterze folklorystycznym i historycznym oraz – jeszcze liczniejsze – teksty publicystyczne o charakterze politycznym. Szczególnie często zamieszczał artykuły w czasopismach rodzącego się ruchu chłopsko-narodowego: „Wieńcu i Pszczółce”, „Związku Chłopskim” „Przyjacielu Ludu”, „Zeitschrift für österreichische Volkskunde” i „Zeitschrift für österreichische Gymnasien”. Liczne artykuły w pismach ludowych świadczyły o jego silnym zaangażowaniu politycznym w tworzenie podwalin ruchu ludowego o zabarwieniu chrześcijańsko-narodowym. U zarania II Rzeczypospolitej związał się z konserwatywnym PSL „Piast” i Narodową Demokracją.

W licznych miejscach swej pracy zakładał i współorganizował „koła ludoznawcze” i krajoznawcze, „kółka rolnicze”, „czytelnie ludowe”, kasy oszczędności, szkolne bursy, starając się o zapewnienie tym instytucjom katolicko-narodowego charakteru.

Miał dwanaścioro dzieci, z których pięcioro zmarło w dzieciństwie. Dla swych córek założył niecodzienną instytucję: prywatne, rodzinne gimnazjum żeńskie, w którym nauczał sam wraz z żoną i zapraszanymi profesorami gimnazjalnymi. W szkole tej zdały maturę dwie jego córki – Ludwika i Anna. Refleksje na temat kształcenia kobiet zawarł w teoretycznych rozprawach: Marta – czy Maria? (uwagi nad obywatelskim wychowaniem kobiet) z 1923 r. oraz Uwagi nad wychowaniem kobiet. Dał tu wyraz swym zdecydowanie konserwatywnym przekonaniom, widząc posłannictwo kobiety nie w emancypacji i rywalizacji z mężczyzną w sferze zawodowej, lecz w altruistycznym poświęceniu się rodzinie i wychowaniu dzieci: To jest prawdziwa matka – żona – i obywatelka – Polka. Nie myśli o sobie – ale o mężu – o dzieciach – o całej rodzinie, by ją wychować, przygotować do życia społecznego. Taki stosunek do roli kobiety w społeczeństwie rzutować miał według Ludwika Młynka na programy szkolne: Każda kobieta powinna umieć dobrze czytać i pisać – rachować 4 działaniami – uczyć się historii (…), mieć odrazę do błahych komedyj i urojonych historyj miłosnych. Nie należy przeto dawać każdej kobiecie dzieł poetyckich […] do czytania. Muzyka powinna być udzielana tylko utalentowanym kobietom – a rysunki i malarstwo tylko dla wyrobienia smaku w robotach ręcznych.

Żródło: J. Piotrowicz, B. Krasnowolski: Siercza. Dach Wieliczki. Monografia wsi, Siercza 2005.

Kapliczki w sąsiedztwie klasztoru w Sierczy
Figura św. Jana Nepomucena

W ikonografii św. Jan Nepomucen jest przedstawiany w stroju kanonika, w almucji (jest to futrzana peleryna z kapturem lub bez, będąca chórowym strojem niektórych kapituł) lub mucecie (jest to szata chórowa w kształcie peleryny, sięgającej do łokci, zapinana z przodu na guziki, a noszona przez papieża, kardynałów, biskupów i na mocy przywileju przez kanoników) nałożonym na rokietę (kanonicka komża) oraz sutannę i w birecie na głowie. Jego znakami rozpoznawczymi (atrybutami) są krucyfiks, gałązka palmowa (symbol męczeństwa i zwycięstwa) i aureola z 5 lub 6 gwiazd. Te gwiazdy oznaczają: tacui (milczałem) lub tacuit milczał. Niekiedy św. Jan Nepomucen trzyma zamkniętą kłódkę, zapieczętowaną kopertę lub palec na ustach, co symbolizuje zachowanie tajemnicy spowiedzi, za którą męczennik oddał życie.
Źródło: www.opoka.org

Figura Serca Jezusa w parku dworskim należącym od 1921 roku do Zgromadzenia Sióstr Urszulanek

Figurę ufundowała Kazimiera Bielińska w 1901 roku dla uczczenia początku XX wieku. Jest ona dziełem znanego krakowskiego zakładu kamieniarskiego braci Trembeckich, który w tamtym czasie zajmował się zarówno wykonywaniem figur sakralnych, jak i nagrobków. Napis na cokole brzmi: Na początek XX wieku poświęconego Najświętszemu Sercu Jezusa ku większej Jego czci i chwale.

Figura Najświętszej Marii Panny

Figura Najświętszej Marii Panny znajduje się na terenie zamkniętego parku klasztornego i na co dzień nie jest dostępna do odwiedzania dla mieszkańców Sierczy. Na modlitwie przy figurze, zwłaszcza latem, spotykają się głównie Siostry Urszulanki.

Krzyże przydrożne i świątki

Krzyż przydrożny to niewielka budowla kultu religijnego w formie krucyfiksu lub krzyża łacińskiego, stawiana przy drogach, lub na ich rozstajach.

Krzyże stawiano by uczcić jakieś ważne wydarzenie, czy potwierdzić swoje religijne zaangażowanie. Budowano je w podzięce za uratowanie życia, czy otrzymanie łaski. Były też znakami granicznymi, które wyznaczały koniec i początek wsi, drogowskazami. W Polsce czasami przy drogach stawia się krzyże upamiętniające tragiczną śmierć w wypadkach samochodowych.

Żródło: www.wikipedia.pl

1. Drewniany krzyż przy drodze; dawniej obszar Sierczy, obecnie Grabówki
2. Krzyż Męki Pańskiej z 1938 roku przy skrzyżowaniu obok Szkoły Podstawowej w Sierczy.
3. Późnobarokowa kapliczka z figurą Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii, na prywatnej posesji na Chalakówce, stan obecny.
4, 5. Kapliczka na granicy trzech miejscowości: Sierczy, Rożnowej i Wieliczki. Fotografia Józefa Dańdy z lat międzywojennych oraz stan obecny.
6. Kapliczka słupowo-wnękowa z figurami świętych znajdująca się na posesji prywatnej w Sierczy.
7. Krzyż Męki Pańskiej znajdujący się na prywatnej posesji w dzielnicy Sierczy – Wolicy.
8. Figura Serca Jezusa znajdująca się na Przetakówce, ufundowana przez rodzinę Walasów jako wotum za przeżycie II wojny światowej.